Việc quản lý và phát triển nguồn nhân lực là một trong những nhiệm vụ cốt lõi, quyết định sự thành bại của một tổ chức. Bài viết này của terra là dành cho các nhà quản lý, lãnh đạo và chuyên viên nhân sự, giúp bạn hiểu rõ nguồn nhân lực là gì và vai trò trong doanh nghiệp. Từ đó, bạn có thể xây dựng chiến lược hiệu quả để phát triển đội ngũ, tạo lợi thế cạnh tranh bền vững cho doanh nghiệp.
Khái niệm nguồn nhân lực
Khái niệm nguồn nhân lực và nhân lực thường bị nhầm lẫn với nhau, trên thực tế, hai phạm trù này có những điểm khác biệt quan trọng. Hiểu rõ từng khái niệm sẽ giúp bạn có cái nhìn toàn diện hơn về vai trò của con người trong tổ chức.
Nguồn nhân lực là gì?
Nguồn nhân lực là tổng thể các cá nhân trong một tổ chức hoặc một quốc gia có khả năng lao động và đóng góp vào sự phát triển kinh tế – xã hội.
- Ở góc nhìn vĩ mô (quốc gia), nhân sự là toàn bộ dân cư trong độ tuổi lao động, có khả năng lao động và là nguồn cung cấp sức lao động cho xã hội.
- Ở góc nhìn vi mô (doanh nghiệp), lực lượng lao động là toàn bộ đội ngũ cán bộ, nhân viên đang làm việc. Đây được xem là tài sản quý giá nhất, đóng vai trò quyết định đến sự thành bại của tổ chức.
Lưu ý: Khái niệm về nguồn nhân lực có phạm vi rộng hơn “nguồn lao động”. “Nguồn lao động” chỉ bao gồm những người đang làm việc hoặc tích cực tìm kiếm việc làm, trong khi “nguồn nhân lực” bao gồm cả những người có khả năng lao động nhưng chưa tham gia thị trường lao động.
Nhân lực là gì?
Nhân lực là sức lực của con người, bao gồm cả thể lực và trí lực, có thể được huy động vào quá trình lao động, sản xuất. Trong đó, thể lực là sức khỏe, sức bền, sự dẻo dai của cơ thể. Còn trí lực là trí tuệ, kiến thức, kỹ năng, kinh nghiệm và khả năng tư duy sáng tạo.
Điểm khác biệt lớn nhất ở khái niệm nhân lực là nguồn lực “sống” – con người. Không giống như các nguồn lực vật chất khác như vốn hay máy móc, con người có cảm xúc, tư duy và khả năng tự phát triển liên tục.
Đặc điểm của nguồn nhân lực trong tổ chức
Nguồn nhân lực mang nhiều đặc điểm riêng biệt mà các nhà quản lý cần nắm rõ để xây dựng chiến lược nhân sự hiệu quả.
- Là nguồn lực có khả năng sáng tạo và tự phát triển: Không giống như máy móc, con người có thể học hỏi, sáng tạo ra những giá trị mới và tự nâng cao năng lực của bản thân theo thời gian.
- Là nguồn lực mang tính xã hội và cảm xúc: Hiệu suất của đội ngũ nhân sự bị ảnh hưởng mạnh mẽ bởi các yếu tố tâm lý, tình cảm, mối quan hệ và môi trường làm việc. Một môi trường tích cực sẽ thúc đẩy sự cống hiến.
- Là nguồn lực không thể sở hữu hoàn toàn: Doanh nghiệp chỉ có thể “thuê” thời gian, kiến thức và kỹ năng của nhân viên trong một khoảng thời gian nhất định, không thể sở hữu họ như tài sản vật chất.
- Là nguồn lực có tính khan hiếm tương đối: Nhân sự chất lượng cao (có kỹ năng, kinh nghiệm và thái độ tốt) luôn là một nguồn lực khan hiếm và có tính cạnh tranh cao trên thị trường lao động.
Vai trò của nguồn nhân lực
Nguồn nhân lực đóng vai trò then chốt, quyết định đến sự thành công và phát triển bền vững của một tổ chức cũng như một quốc gia. Vai trò này được thể hiện rõ ở nhiều khía cạnh khác nhau.
Đảm bảo sự phát triển bền vững cho tổ chức
Đội ngũ nhân sự là yếu tố duy nhất có thể vận hành tất cả các nguồn lực khác như vốn, công nghệ hay tài sản. Lực lượng lao động chất lượng, ổn định và gắn kết là nền tảng vững chắc để doanh nghiệp thực thi các chiến lược kinh doanh, vượt qua khủng hoảng và phát triển bền vững trong dài hạn.
Nguồn lực vô tận, tạo lợi thế cạnh tranh
Lợi thế về công nghệ, vốn hay sản phẩm có thể bị sao chép, nhưng lợi thế về một đội ngũ nhân sự tài năng, sáng tạo và có văn hóa làm việc độc đáo là điều cực kỳ khó để đối thủ bắt chước. Đây chính là lợi thế cạnh tranh bền vững nhất mà mọi tổ chức đều hướng đến.
Tầm quan trọng của nguồn nhân lực đối với xã hội
Ở cấp độ vĩ mô, chất lượng nguồn nhân lực quyết định sức mạnh và sự thịnh vượng của một quốc gia. Một quốc gia có nguồn lao động được đào tạo tốt sẽ có nền kinh tế phát triển, xã hội ổn định và có vị thế trên trường quốc tế.
Vai trò trong nâng cao năng suất và hiệu quả công việc
Con người là chủ thể của quá trình lao động. Việc cải tiến quy trình, ứng dụng công nghệ, nâng cao chất lượng sản phẩm,… đều do con người thực hiện. Do đó, đầu tư vào con người chính là đầu tư trực tiếp vào việc nâng cao năng suất và hiệu quả công việc.
Phân loại nguồn nhân lực
Để xây dựng một chiến lược nhân sự hiệu quả, bạn cần hiểu rõ cách phân loại nguồn nhân lực dựa trên các tiêu chí khác nhau. Việc này giúp nhà quản lý đánh giá đúng tiềm năng và sắp xếp công việc phù hợp.
Theo trình độ chuyên môn
Phân loại nguồn nhân lực dựa trên trình độ chuyên môn giúp doanh nghiệp có cái nhìn tổng quát về chất lượng và cơ cấu đội ngũ của mình. Dựa trên tiêu chí này, có thể chia thành ba nhóm chính.
- Lao động phổ thông: Gồm những người chưa qua đào tạo chuyên môn, chủ yếu sử dụng sức lao động thể chất.
- Lao động kỹ thuật/có tay nghề: Đã qua đào tạo tại các trường nghề, cao đẳng, có kỹ năng thực hành cụ thể.
- Lao động có trình độ cao (chuyên gia, quản lý): Tốt nghiệp đại học trở lên, có kiến thức chuyên sâu và kỹ năng quản lý, lãnh đạo.
Theo tính chất công việc
Dựa trên tính chất công việc, nguồn nhân lực được phân chia để phục vụ cho các mục đích sản xuất, kinh doanh và quản lý khác nhau. Việc phân loại này giúp doanh nghiệp bố trí nhân sự một cách hợp lý và hiệu quả.
- Nhân lực sản xuất trực tiếp: Những người trực tiếp tạo ra sản phẩm, dịch vụ (công nhân, kỹ thuật viên,…).
- Nhân lực gián tiếp: Những người hỗ trợ cho quá trình sản xuất kinh doanh (nhân sự, kế toán, hành chính,…).
- Nhân lực quản lý: Những người chịu trách nhiệm hoạch định, tổ chức, lãnh đạo và kiểm soát hoạt động của tổ chức.
Theo thời gian làm việc
Tiêu chí phân loại này giúp doanh nghiệp linh hoạt trong việc sử dụng lao động để phù hợp với từng giai đoạn và nhu cầu cụ thể. Việc này thường được áp dụng trong việc quản lý chi phí và tối ưu hiệu suất.
- Nhân lực toàn thời gian (Full-time): Làm việc theo giờ hành chính tiêu chuẩn của công ty.
- Nhân lực bán thời gian (Part-time): Làm việc ít giờ hơn so với nhân viên toàn thời gian.
- Nhân lực thời vụ/hợp đồng ngắn hạn: Được thuê để thực hiện một công việc hoặc dự án cụ thể trong một khoảng thời gian nhất định.
Các phương pháp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực
Phát triển nguồn nhân lực là một quá trình liên tục và cần được thực hiện bằng nhiều phương pháp chiến lược khác nhau. Các giải pháp dưới đây không chỉ giúp nâng cao năng lực mà còn tạo động lực cho nhân viên.
Đào tạo và phát triển kỹ năng chuyên môn
Doanh nghiệp cần xây dựng các chương trình đào tạo nội bộ và bên ngoài để cập nhật kiến thức, nâng cao tay nghề (reskilling) và đào tạo các kỹ năng mới (upskilling) cho nhân viên. Việc này giúp đội ngũ nhân sự luôn sẵn sàng đáp ứng yêu cầu công việc, đặc biệt trong bối cảnh công nghệ thay đổi nhanh chóng.
Xây dựng môi trường làm việc tích cực, gắn kết
Một môi trường làm việc tích cực, văn minh là yếu tố quan trọng để nhân viên cảm thấy được tôn trọng, lắng nghe, có cơ hội đóng góp và được ghi nhận. Việc thúc đẩy tinh thần hợp tác và làm việc nhóm cũng góp phần xây dựng sự gắn kết, tạo động lực làm việc lâu dài.
Chính sách đãi ngộ và giữ chân nhân tài
Chính sách lương, thưởng, phúc lợi cạnh tranh và công bằng là nền tảng để thu hút và giữ chân nhân tài. Bên cạnh đó, việc xây dựng lộ trình phát triển sự nghiệp (Career Path) rõ ràng giúp nhân viên thấy được tương lai của mình tại tổ chức, từ đó gắn bó lâu dài.
Ứng dụng công nghệ trong quản lý và phát triển nhân sự
Sử dụng các phần mềm nhân sự (HRM) để quản lý thông tin, đánh giá hiệu suất, triển khai các chương trình đào tạo trực tuyến (E-learning) sẽ giúp nâng cao hiệu quả và trải nghiệm của nhân viên. Việc này cũng giúp nhà quản lý có cái nhìn tổng quan và ra quyết định dựa trên dữ liệu.
Xem thêm: Quản lý nhân sự là gì?
Những thách thức trong phát triển nguồn nhân lực
Việc phát triển nguồn nhân lực không hề đơn giản và luôn đi kèm với nhiều thách thức lớn. Các doanh nghiệp hiện nay đang phải đối mặt với những vấn đề sau.
Biến động nhân sự và giữ chân nhân tài
Thị trường lao động ngày càng cạnh tranh, nhân viên có nhiều lựa chọn hơn, dẫn đến tỷ lệ nghỉ việc (turnover rate) cao. Việc giữ chân những nhân viên giỏi trong bối cảnh đầy cạnh tranh như hiện nay đang trở thành một bài toán đau đầu với mọi nhà quản lý.
Khoảng cách kỹ năng và nhu cầu thị trường
Tốc độ phát triển của công nghệ và kinh tế nhanh hơn tốc độ đào tạo, tạo ra một “khoảng trống kỹ năng” (skills gap). Nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc tìm kiếm nhân sự có đủ kỹ năng cần thiết (ví dụ: AI, phân tích dữ liệu,…), khiến việc đáp ứng nhu cầu thị trường trở nên khó khăn.
Thích ứng với công nghệ và chuyển đổi số
Việc áp dụng công nghệ mới đòi hỏi nhân viên phải liên tục học hỏi và thích ứng. Thách thức nằm ở việc đào tạo lại đội ngũ hiện tại và vượt qua sự e ngại, kháng cự với thay đổi, đặc biệt với các nhân viên đã có thói quen làm việc cũ.
Các yếu tố ảnh hưởng đến nguồn nhân lực
Việc quản lý và phát triển nguồn nhân lực không chỉ phụ thuộc vào những nỗ lực từ bên trong tổ chức mà còn chịu tác động mạnh mẽ từ các yếu tố bên ngoài. Hiểu rõ những yếu tố này là nền tảng để xây dựng một chiến lược nhân sự hiệu quả.
Yếu tố nội bộ (Bên trong doanh nghiệp)
Các yếu tố này có thể được kiểm soát và điều chỉnh bởi chính ban lãnh đạo và bộ phận nhân sự của công ty. Chúng bao gồm các chính sách, văn hóa và định hướng chiến lược.
- Chiến lược của công ty: Định hướng phát triển của công ty sẽ quyết định loại hình và chất lượng nguồn nhân lực cần có.
- Văn hóa doanh nghiệp: Môi trường làm việc, giá trị cốt lõi, phong cách lãnh đạo ảnh hưởng trực tiếp đến sự gắn kết và hiệu suất của nhân viên.
- Chính sách nhân sự: Các chính sách về lương, thưởng, phúc lợi, đào tạo, thăng tiến quyết định khả năng thu hút và giữ chân nhân tài của doanh nghiệp.
- Nguồn lực tài chính: Khả năng chi trả cho việc thu hút, đãi ngộ và phát triển nhân tài là một yếu tố then chốt.
Yếu tố bên ngoài (Môi trường vĩ mô)
Đây là những yếu tố nằm ngoài tầm kiểm soát của doanh nghiệp. Sự thay đổi của nền kinh tế, chính trị hay công nghệ đều có thể tạo ra cả cơ hội và thách thức lớn đối với việc quản lý nhân lực.
- Kinh tế: Tăng trưởng kinh tế, lạm phát, tỷ lệ thất nghiệp ảnh hưởng đến cung – cầu lao động, từ đó tác động đến chính sách lương thưởng của doanh nghiệp.
- Chính trị – Pháp luật: Các chính sách của nhà nước về lao động, việc làm, giáo dục, bảo hiểm,… có thể tạo ra cả cơ hội và thách thức cho doanh nghiệp.
- Công nghệ: Sự phát triển của công nghệ làm thay đổi yêu cầu về kỹ năng và tạo ra những ngành nghề mới, buộc doanh nghiệp phải liên tục cập nhật.
- Văn hóa – Xã hội: Quan niệm, giá trị xã hội, xu hướng nghề nghiệp, cấu trúc dân số ảnh hưởng đến cách doanh nghiệp quản lý và phát triển nhân lực.
Ứng dụng công nghệ trong phát triển nguồn nhân lực
Phần mềm quản trị nhân sự terra là giải pháp toàn diện giúp doanh nghiệp tự động hóa và đơn giản các quy trình nhân sự. Với nền tảng trên điện toán đám mây, phần mềm quản lý nhân sự terra không chỉ đơn thuần là công cụ lưu trữ, mà còn là trợ thủ đắc lực giúp nâng cao hiệu quả và chất lượng nguồn nhân lực. Phần mềm HRM terra hỗ trợ doanh nghiệp trong việc:
- Quản lý dữ liệu tập trung: Toàn bộ thông tin, hồ sơ và quá trình làm việc của nhân viên được lưu trữ trên một nền tảng duy nhất giúp nhà quản lý dễ dàng theo dõi và đánh giá.
- Quản lý và theo dõi quá trình đào tạo: Hỗ trợ quản lý các chương trình đào tạo, theo dõi kết quả tham gia, từ đó xây dựng kế hoạch phát triển cá nhân phù hợp cho từng nhân sự.
- Nâng cao trải nghiệm nhân viên: Cung cấp các công cụ tự động hóa như chấm công linh hoạt, tính lương tự động giúp giảm bớt các công việc thủ công cho phòng nhân sự.
Liên hệ ngay với terra để nhận được tư vấn và đề xuất giải pháp phù hợp nhất nhé!
Tổng kết
Một doanh nghiệp muốn phát triển bền vững phải xem nguồn nhân lực là tài sản quý giá nhất, không chỉ là một yếu tố sản xuất. Việc đầu tư vào con người chính là đầu tư vào tương lai của tổ chức. Để chuyên nghiệp hoá quy trình quản lý và phát triển nguồn nhân lực, doanh nghiệp có thể tìm đến các giải pháp công nghệ như terra, giúp tự động hóa và nâng cao hiệu quả hoạt động.
